ΟΟΔΕ
Το 868 μ.Χ. οι άγριοι Βίκινγκς(της Δανίας) επιτέθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία. Ο άγιος Έντμουντ, βασιλιάς της Ανατολικής Αγγλίας, αφού αντέταξε σθεναρή αλλά μάταιη αντίσταση, παραδόθηκε στους Βίκινγκς το 869, για να πάψει η αιματοχυσία και στους δύο στρατούς. Θανατώθηκε με βέλη, δεμένος σε ένα δέντρο, αρνούμενοςνα σώσει τη ζωή του εγκαταλείποντας το χριστιανισμό. Ο λαός της Αγγλίας τον τίμησε και τον τιμά ως άγιο και ήρωα. Εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι είναι παράλογο οι κατακτητές να τιμούν ως άγιο το βασιλιά των κατακτημένων, που οι ίδιοι κατανίκησαν, τον ανάγκασαν να παραδοθεί και τον βασάνισαν μέχρι θανάτου δεμένο σ’ ένα δέντρο σαν κοινό δούλο. Είναι παράλογο να τιμούν ως άγιο τον εθνικό ήρωατων κατακτημένων, που εμψυχώνει τα όνειρα και τις εθνικές φιλοδοξίες τους. Τα 10 ή 20 χρόνια είναι πολύ λίγα, για να έχει ξεχαστεί η βαριά ήττα στις ψυχές των Βρετανών (τα θύματα, οι λεηλασίες και όλα τα επακόλουθα) και να ζήσουν σαν αδέρφια με τους πρώην επιδρομείς, που ήταν πλέον «άποικοι».
Ας θυμηθούμε ότι το 1031 οι Δανοί κατακτητές της Νορβηγίας προσπάθησαν να αποτρέψουν την αναγνώριση του νεκρού βασιλιά ΌλαφΒ΄ως αγίου από τους Νορβηγούς. Το 1594 οι Τούρκοι έκαψαν, στο Μιλέσοβοτης τουρκοκρατούμενης Σερβίας, το άφθορο σώμα του θαυματουργού αγίου Σάββα της Σερβίας, που αποτελούσε εθνικό σύμβολο των υπόδουλων Σέρβων. Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι κατέβαλαν κάθε προσπάθεια να αποτρέψουν την απόδοση τιμής από τους ραγιάδες στους αγίους νεομάρτυρες, ξέροντας ότι αυτή η τιμή εγκυμονεί επαναστάτες. Έτσι τους εξέθεταν άταφους, πετούσαν τα σώματά τους στη θάλασσα ή προσπαθούσαν να τα κάψουν κ.τ.λ. Ο Charles Williamsonσε επιστολή του στον Joseph Tarn, περιγράφοντας το μαρτύριο του αγίου νεομάρτυρα Αθανασίου στη Σμύρνη (του οποίου υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας), έγραψε ότι, αμέσως μετά τον αποκεφαλισμό του, οι Τούρκοι έχυσαν κουβάδες με νερό στο λαιμό και το κεφάλι του, για να μην προλάβει το συγκεντρωμένο χριστιανικό πλήθος να πάρει από το αίμα του αγίου βουτώντας τα μαντήλια του (1).
Ας θυμηθούμε ότι το 1031 οι Δανοί κατακτητές της Νορβηγίας προσπάθησαν να αποτρέψουν την αναγνώριση του νεκρού βασιλιά ΌλαφΒ΄ως αγίου από τους Νορβηγούς. Το 1594 οι Τούρκοι έκαψαν, στο Μιλέσοβοτης τουρκοκρατούμενης Σερβίας, το άφθορο σώμα του θαυματουργού αγίου Σάββα της Σερβίας, που αποτελούσε εθνικό σύμβολο των υπόδουλων Σέρβων. Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι κατέβαλαν κάθε προσπάθεια να αποτρέψουν την απόδοση τιμής από τους ραγιάδες στους αγίους νεομάρτυρες, ξέροντας ότι αυτή η τιμή εγκυμονεί επαναστάτες. Έτσι τους εξέθεταν άταφους, πετούσαν τα σώματά τους στη θάλασσα ή προσπαθούσαν να τα κάψουν κ.τ.λ. Ο Charles Williamsonσε επιστολή του στον Joseph Tarn, περιγράφοντας το μαρτύριο του αγίου νεομάρτυρα Αθανασίου στη Σμύρνη (του οποίου υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας), έγραψε ότι, αμέσως μετά τον αποκεφαλισμό του, οι Τούρκοι έχυσαν κουβάδες με νερό στο λαιμό και το κεφάλι του, για να μην προλάβει το συγκεντρωμένο χριστιανικό πλήθος να πάρει από το αίμα του αγίου βουτώντας τα μαντήλια του (1).
Αυτό λοιπόν το παράδοξο, να τιμηθεί ο άγιος Έντμουνταπό τους κατακτητές και δημίους του, μπορεί να ερμηνευτεί πολιτικά, αλλά κατά τη γνώμη μας η πιθανότερη ερμηνεία είναι ότι οι Βίκινγκς αναγνώρισαν την αγιότητά του λόγω των πολλών θαυμάτων του – όπως ακριβώς και οι μουσουλμάνοι αναγνωρίζουν την αγιότητα της Παναγίας, του αγ. Γεωργίου, του αγ. Αρσένιου του Καππαδόκηκ.π.ά., λόγω των πολλών θαυμάτων τους. Πιθανόν η περίπτωση του αγίου Έντμουντνα είναι μία από τις πρώτες περιπτώσεις, όπου Νορβηγοί Βίκινγκς συνάντησαν το χριστιανισμό και τον μετέφεραν στην πατρίδα τους – δημιουργώντας εκεί τους πρώτους μικρούς και άγνωστους θύλακες χριστιανών.
Βασιλιάς ΌλαφΑ΄ - Ο αποτυχημένος «ιεραπόστολος» (δεν τιμάται ως άγιος)
Δισέγγονος του βασιλιά ΧάραλντΑ΄και γιος του ισχυρού Βίκινγκ τοπάρχη ΤρύγκβιΌλαφσον, ο ΌλαφΤρύγκβεσον (Olaf I Tryggvason, περ. 963-1000 μ.Χ.) φυγαδεύτηκε από τη μητέρα του Άστριντμετά τη δολοφονία του πατέρα του από το βασιλιά ΧάραλντΒ΄και έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Νόβγκοροντ, στην αυλή του μεγάλου ηγεμόνα του Κιέβου αγίου Βλαδίμηρου. Στη συνέχεια πολέμησε υπό τις διαταγές του Βένδουηγεμόνα Βουρισλάβου, του οποίου και παντρεύτηκε την κόρη. Κατά την περίοδο 990-993 διέμεινε στην Ιρλανδία, όπου ασπάστηκε το χριστιανισμό (χωρίς να βαφτιστεί) και παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο μια Ιρλανδή πριγκίπισσα. Το 991 και 994 συμμετείχε σε δύο επιδρομές των Βίκινγκς κατά της Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης, βαπτίστηκε χριστιανός με ανάδοχο το βασιλιά ΕθελρέδοΒ΄. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Νορβηγία (995) και με τη βοήθεια ισχυρών τοπαρχών κατόρθωσε, μετά το θάνατο του βασιλιά Χάακον, να αναγορευτεί βασιλιάς.
Ικανός και φιλόδοξος βασιλιάς, ο Όλαφενοποίησε μεγάλο μέρος της Σκανδιναβίας υπό το σκήπτρο του και προσπάθησε να εισχωρήσει στη διαδοχή του θρόνου της Σουηδίας, μέσω γάμου με την πριγκίπισσα Ζίγκφρινττην Υπερήφανη. Απέτυχε όμως, γιατί προσπάθησε να επιβάλει τη χριστιανική πίστη στην παραλίγο σύζυγό του, ενώ εκείνη επέμεινε πεισματικά στη λατρεία των θεών της. Έτσι, ο Όλαφπαντρεύτηκε σε τρίτο γάμο τη Δανή πριγκίπισσα Θάυρα, εμφανίζοντας τον εαυτό του ως δικαιούχο των κτήσεών της. Τελικά κήρυξε επεκτατικό πόλεμο εναντίον της Δανίας και της Σουηδίας, κατά τη διάρκεια του οποίου πνίγηκε στη ναυμαχία του Σβέλντερ (ρίχτηκε στη θάλασσα για να μην αιχμαλωτιστεί). Η ήττα αυτή και ο θάνατός του προκάλεσαν τη δανοσουηδικήκυριαρχία στη Νορβηγία (1000-1015), η οποία έληξε σε πρώτη φάση με τη δράση του αγίου ΌλαφΒ΄.
| Εικ. από εδώ |
Το πάθος αυτό όμως, σε συνδυασμό με τη φιλοδοξία του, φαίνεται πως τον οδήγησε να φερθεί ως Βίκινγκ και όχι ως χριστιανός! Προσπάθησε να επιβάλει το χριστιανισμό με τη βία, κηρύσσοντας διωγμό κατά της αρχαίας σκανδιναβικής θρησκείας και υποβάλλοντας σε βασανιστήρια και φρικτούς θανάτους όσους του αντιστέκονταν. Συνέχισε δηλαδή να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο που θα συμπεριφερόταν, αν δεν είχε γνωρίσει ποτέ το χριστιανισμό – για μας τους ορθόδοξους χριστιανούς, είναι φανερό ότι ποτέ δεν τον γνώρισε αληθινά. Περιττό να πούμε ότι η προσπάθειά του έπεσε στο κενό, καθώς ο πληθυσμός της Νορβηγίας, ακόμη και σε περιπτώσεις που επιφανειακά αποδεχόταν το βάπτισμα, εξακολούθησε να λατρεύει τους αρχαίους θεούς του και να εφαρμόζει τα σκληρά του έθιμα, όπως η έκθεση των βρεφών (δηλ. η συνήθεια να εγκαταλείπονται τα ανεπιθύμητα μωρά στα δάση, για να πεθάνουν ή να κατασπαραχθούν από τα θηρία).
Ωστόσο, παρόλο που απορρίπτουμε ασυζητητί τις αποτρόπαιες μεθόδους, που φέρεται να χρησιμοποίησε ο Όλαφ, πρέπει να επισημάνουμε κάτι παράδοξο: αμέσως μετά το θάνατό του ο ΌλαφΑ΄μετατράπηκε σε θρυλικό ήρωαπου αγαπήθηκε υπερβολικά από τους Νορβηγούς (όχι άγιος όμως). Είναι ένας από τους λαοφιλέστερουςήρωεςτης Νορβηγίας και το πρόσωπό του έδωσε έμπνευση για πολλά επικά και καλλιτεχνικά έργα τους αιώνες που ακολούθησαν. Δημιουργήθηκε μάλιστα ο θρύλος ότι δε σκοτώθηκε, αλλά πρόκειται να επιστρέψει για να αποτινάξει το δανοσουηδικόζυγό!
Ειλικρινά, πρόκειται για μια παραδοξότητα, που ίσως πρέπει να μας κάνει να επανεξετάσουμε την εικόνα που έχει καθιερωθεί γι’ αυτόν. Ένας λαός δεν τιμά ως μεγάλο εθνικό του ήρωα (που προσδοκά με ελπίδα την επιστροφή του) ένα βασιλιά που επιτίθεται εναντίον του ίδιου του λαού του και, με σωρεία φρικαλεοτήτων, επιχειρεί να ξεριζώσει την ιστορική αρχαία θρησκεία του και να επιβάλει μια ξένη θρησκεία – και μάλιστα να επιβάλει σ’ ένα περήφανο πολεμικό έθνος τη θρησκεία ενός νικημένου και ταπεινωμένου εχθρού του. Ένας λαός –και μάλιστα πολεμικός και αδούλωτος– δεν τιμά ως μεγάλο εθνικό του ήρωαέναν βασιλιά, που η επεκτατική πολιτική του προκαλεί συντριπτική ήττα και πολυετή υποδούλωση. Εκτός αν έχει άλλους λόγους να τον αγαπήσει τόσο, αν δηλαδή άλλες, θετικές πράξεις του ξεπέρασαν σε σημασία, για τη συνείδηση του λαού, την ήττα και την ξένη κατοχή που προκάλεσε με την υπέρμετρη φιλοδοξία του.
 |
| Ρουνική γραφή (εδώ) |
Όλα αυτά είναι ερωτήματα που δεν έχουμε τη δυνατότητα να τα απαντήσουμε μετά από τόσους αιώνες. Γεγονός είναι ότι η βάπτιση του Όλαφστην Αγγλία πρέπει να αποδοθεί μάλλον σε ειλικρινή πίστη, παρά σε πολιτικές ή άλλου είδους σκοπιμότητες, αφού οι επιδρομείς είχαν κατανικήσει το αγγλικό βασίλειο και είχαν λάβει 16.000 λίβρες χρυσού για να σταματήσουν τις επιδρομές. Δεν έχει νόημα ο υπερήφανος νικητής να ασπάζεται τη θρησκεία του ηττημένου αντιπάλου του, και μάλιστα να προσπαθεί να την επιβάλει στο λαό του.
Επίσης, πρέπει να επισημάνουμε ότι στα Έπη της Βινλανδίας (Vinland Sagas– Vinland, δηλ. «γη του κρασιού», είναι το όνομα που έδωσαν οι Βίκινγκς στην αμερικάνικη γη, όταν ταξίδεψαν σ’ αυτήν κατά τη βασιλεία του ΌλαφΑ΄), που γράφτηκαν γύρω στο 1200 και αφηγούνται, μεταξύ άλλων, το ιεραποστολικό ταξίδι του ΛεφΈρικσον (Λεφτου Τυχερού) στη Γροιλανδία, αποστολή που του ανέθεσε ο ΌλαφΑ΄, δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά σε βίαιες μεθόδους εκχριστιανισμού. Γιατί; Ο βίαιος ξεριζωμός της αρχαίας θρησκείας και η επιβολή μιας ξένης θρησκείας είναι κάτι πολύ τραυματικό, για να ξεχαστεί μέσα σε 200 χρόνια από ένα υπερήφανο και ανυπόταχτο λαό (ας μην ξεχνάμε ότι η Κρήτη π.χ. παρέμεινε υπόδουλη στους Ενετούς πάνω από τέσσερις αιώνες, 1211-1669, και ποτέ δεν έπαψαν οι επαναστάσεις – ομοίως και κατά τους αιώνες της Τουρκοκρατίας σε ολόκληρο το χριστιανικό χώρο κ.τ.λ., ενώ ανάλογες είναι οι ιστορικές περιπέτειες πολλών γενναίων λαών, που παρέμειναν υπόδουλοι για αιώνες, σε όλη τη Γη).
Επίσης, πρέπει να επισημάνουμε ότι στα Έπη της Βινλανδίας (Vinland Sagas– Vinland, δηλ. «γη του κρασιού», είναι το όνομα που έδωσαν οι Βίκινγκς στην αμερικάνικη γη, όταν ταξίδεψαν σ’ αυτήν κατά τη βασιλεία του ΌλαφΑ΄), που γράφτηκαν γύρω στο 1200 και αφηγούνται, μεταξύ άλλων, το ιεραποστολικό ταξίδι του ΛεφΈρικσον (Λεφτου Τυχερού) στη Γροιλανδία, αποστολή που του ανέθεσε ο ΌλαφΑ΄, δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά σε βίαιες μεθόδους εκχριστιανισμού. Γιατί; Ο βίαιος ξεριζωμός της αρχαίας θρησκείας και η επιβολή μιας ξένης θρησκείας είναι κάτι πολύ τραυματικό, για να ξεχαστεί μέσα σε 200 χρόνια από ένα υπερήφανο και ανυπόταχτο λαό (ας μην ξεχνάμε ότι η Κρήτη π.χ. παρέμεινε υπόδουλη στους Ενετούς πάνω από τέσσερις αιώνες, 1211-1669, και ποτέ δεν έπαψαν οι επαναστάσεις – ομοίως και κατά τους αιώνες της Τουρκοκρατίας σε ολόκληρο το χριστιανικό χώρο κ.τ.λ., ενώ ανάλογες είναι οι ιστορικές περιπέτειες πολλών γενναίων λαών, που παρέμειναν υπόδουλοι για αιώνες, σε όλη τη Γη).
 |
| Σβέιν Σαλούβαρδος (από εδώ) |
Άγιος ΌλαφΒ΄, βασιλιάς των Νορβηγών
ΌλαφΧάραλντσσον (OlavHaraldsson, Olavden Hellige, HelligOlav, 995-1030) κατέχει μια μοναδική θέση μεταξύ των Νορβηγώναγίων. Γιος ενός Νορβηγού αρχηγού και γόνος της βασιλικής οικογένειας της Νορβηγίας, άγιος της Ορθοδοξίας και εθνικός ήρωαςτης πατρίδας του, καθιέρωσε την πρώτη εθνική νομοθεσία της Νορβηγίας και συνέβαλε καθοριστικά στην εδραίωση του λαού του στο χριστιανισμό.
 |
| Άγιοι Τρύφων του Πετσάμο & Όλαφ (από εδώ) |
Ο άγιος ΌλαφΒ΄ανακήρυξε επίσημα τη Νορβηγία χριστιανικό βασίλειο το 1024 και επέβαλε μια νομοθεσία βασισμένη στο χριστιανικό ήθος, που θεωρείται η πρώτη εθνική νομοθεσία της Νορβηγίας. Η νομοθεσία αυτή καθιερώθηκε στη συνεδρίαση της Ting (Κοινοβούλιο). Έπληττε καίρια τα αρχαία νορβηγικά έθιμα και επέβαλλε την εφαρμογή της με ποινές θανάτου και ακρωτηριασμών. Φυσικά η «επιβολή του χριστιανισμού», από χριστιανική άποψη δεν είναι σωστή. Για να κατανοήσουμε όμως τις συνθήκες που επικρατούσαν στην περίπτωσή μας, θα πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι τα σκληρά έθιμα των Βίκινγκς, που καταργούνταν με τη νομοθεσία του 1024, καταπατούσαν βίαια την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια. Αυτό ήταν φυσικό, αφού στις παγανιστικές κοινωνίες κατά κανόνα ήταν άγνωστη η ιδέα του σεβασμού στον άνθρωπο – αλλά επίσης ήταν φυσικό ένας βασιλιάς που θέλει να αναβαθμίσει τη χώρα του να προσπαθήσει να πατάξει τις απάνθρωπες αρχαίες πρακτικές.
Ανάμεσα στα άλλα, απαγορεύτηκε η «έκθεση των βρεφών», ο βιασμός, οι αναγκαστικοί γάμοι, η πολυγαμία και ο γάμος μεταξύ στενών συγγενών. Ελήφθησαν μέτρα για το σεβασμό των παιδιών και των δούλων. Καθιερώθηκαν κανονικές ταφές (απαγορεύτηκε η ταφή σε σωρούς χωρίς φροντίδα), η αργία της Κυριακής, η νηστεία της Παρασκευής (αποχή από το κρέας) και η μεγάλη σαρακοστή πριν το Πάσχα. Καθιερώθηκε η ισονομία, με την ισότητα απέναντι στο νόμο των ευγενώνμε τους απλούς χωρικούς (με το να προβλέπονται από τους νόμους ίδιες ποινές για όλους, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη). Και φυσικά απαγορεύτηκαν οι ανθρωποθυσίες, που ήταν συνδεδεμένες με τη λατρεία των αρχαίων θεών. Οικοδομήθηκανεκκλησίες και εισήχθησαν χριστιανικές εορτές.
Όλα τα παραπάνω φανερώνουν ότι ο άγιος δεν κινήθηκε για τον εκχριστιανισμότης χώρας από κάποια κυνική πολιτική σκοπιμότητα, αλλά από ειλικρινή διάθεση για βελτίωση της ζωής του λαού του. Η «σύγκρουση με την παραδοσιακή νορβηγική κουλτούρα» δεν ήταν μια παραξενιά προερχόμενη από μισαλλοδοξία, θρησκοληψία και φανατισμό, ούτε μια βίαιη επίθεση ενός βασιλιά εναντίον του ίδιου του λαού του. Ο σύγχρονος άνθρωπος υποκρίνεται πως θεωρεί ισάξιες και εξίσου σεβαστές όλες τις πολιτισμικές παραδόσεις και πως είναι κακό να εγκαταλείπει ένας λαός τη θρησκεία του (με τους μύθους, τα ήθη και τα έθιμα που συνδέονται με αυτήν) και να υιοθετεί μια «ξένη» θρησκεία – άραγε πρέπει να θεωρήσουμε ίσης αξίας τις ανθρωποθυσίες και την έκθεση των βρεφών με την αναίμακτη θυσία της θείας Μετάληψης και το ευαγγελικό μήνυμα της αγάπης;
Παράλληλα, ο Όλαφπροώθησε σε ανώτερες θέσεις της αυλικής και στρατιωτικής ιεραρχίας έντιμους και αφοσιωμένουςανθρώπους ταπεινής καταγωγής, παραγκωνίζοντας τους αμφίβολης ηθικής ποιότητας ευγενείς. Αυτό προκάλεσε τη φοβερή εχθρότητα των ευγενών, οι οποίοι, κατά την επίθεση του βασιλιά της Δανίας και της Αγγλίας Κανούτου Β΄του Μεγάλου (1028), συντάχθηκαν στο πλευρό του κατορθώνοντας να εκθρονίσουν τον Όλαφ.
 |
| Ο θάνατος του αγ. Όλαφ (από εδώ) |
Ένα χρόνο μετά, το 1031, παρουσία του λαού και των ισχυρών Δανών κατακτητών, γίνεται ανακομιδή του σώματός του, το οποίο ανακαλύπτεται άφθορο και ευωδιάζονκαι τοποθετείται στο ναό του αγίου Κλήμενταστο Nidaros (Trondheim). «Τα κόκκινα μάγουλά του ήταν σα να είχε μόλις κοιμηθεί», κατά τη σάγκατου αγίου Όλαφ (saga, λαϊκό έπος), ενώ, με απαίτηση της Δανής βασίλισσας Elgiva, τα μαλλιά του δοκιμάζονται με φωτιά, από την οποία βγαίνουν άθικτα (3). Έτσι, ένα μόλις χρόνο μετά το θάνατό του, αναγνωρίζεται ως άγιος από το λαό του.
Φαίνεται πως ο άγιος τιμήθηκεαμέσως και στην Αγγλία, εξαιτίας του Βρετανού επισκόπου Γκριμ (Γκρίμκελ). Στη χώρα του αναγορεύτηκε ταχύτατα σε κοσμαγάπητο άγιο και ήρωα. Το Nidaros (Trondheim), όπου βρισκόταν ο τάφος του, έγινε μεγάλο προσκύνημα. Εικόνες και ναοί προς τιμήν του εντοπίζονται όχι μόνο στη Νορβηγία, αλλά και σε άλλες χώρες, όπως η Ρωσία (Νόβγκοροντ), η Πολωνία, η Εσθονία (Ταλίν) κ.λ.π., ενώ παρεκκλήσι αφιερωμένο σ’ αυτόν υπήρχε και στην Κωνσταντινούπολη (τόπος λατρείας των ορθόδοξων Βαράγγων στρατιωτών). Το όνομά του διαδόθηκε πολύ στη Νορβηγία ως βαφτιστικό όνομα, ενώ, λόγω των πολλών θαυμάτων του, δόθηκε και σε ένα βότανο με θεραπευτικές ιδιότητες. Η ημέρα της μνήμης του (29 Ιουλίου) εορτάζεται από το νορβηγικό λαό με διάφορα έθιμα, με χορό, φωτιά και ένα ιδιαίτερο γεύμα, που περιλαμβάνει μπύρα, ξινή κρέμα, χυλό και αλλαντικά. Η ανακομιδή του σώματός του, το 1031, εορτάζεται με μια μικρότερη γιορτή στις 3 Αυγούστου. Η 29 Ιουλίου, αφιερωμένη στον άγιο, είναι επίσης ημέρα εθνικής αργίας λαμπρά εορταζόμενης στα νησιά Φερόε (μεταξύ νορβηγικής θάλασσας και βόρειου Ατλαντικού), αλλά και ημέρα έναρξης των εργασιών του κοινοβουλίου.
 |
| Ο άγιος Όλαφ (από εδώ) |
Όπως επισημαίνει σε κείμενό της η σύγχρονη ορθόδοξη νορβηγική κοινότητα στο Helsfyr(4), ο άγιος Όλαφδεν ήταν ένας ασκητής. Η ζωή του δεν ήταν ολόκληρη μια ζωή πίστης και αρετής. Έκανε λάθη. Συμμετείχε σε πολέμους, επέβαλε σκληρές ποινές σε ανθρώπους, δημιούργησε εχθρότητες. Επίσης η ζωή του κατέληξε σε μια αποτυχία, πράγμα που ίσως φανερώνει ότι δεν ευλογήθηκαν όλες οι πράξεις του. Έχασε το θρόνο του, εξορίστηκε, ηττήθηκε και σκοτώθηκε στη μάχη. Κι όμως αγαπήθηκε και τιμήθηκεως άγιος και ήρωας. Η τιμή του ως αγίου δεν οφείλεται στις «υπηρεσίες του προς την Εκκλησία», αλλά στα θαύματά του. Αν πρόσφερε κάποιες υπηρεσίες στην Εκκλησία, δηλαδή στον εκχριστιανισμότης χώρας του, αυτό οφείλεται στην πίστη του και ήταν στην πραγματικότητα μια υπηρεσία προς το λαό του. Δεν είναι εύκολο να τον κρίνουμε. Δεν ξέρουμε πόσο είχε μετανιώσει για τις νεανικές πειρατικές επιχειρήσεις του, πώς προσευχόταν, σε ποια συνειδησιακή κατάσταση ευρισκόμενος –ίσως θλίψη– προσπαθούσε να επιβάλλει τη δικαιοσύνη, υποβάλλοντας σε σκληρές ποινές τους εξίσου σκληρούς παραβάτες των νόμων. Από πολιτική άποψη, τίποτα δεν του πρόσφερε ο εκχριστιανισμός. Αρχικά πολέμησε με χριστιανούς βασιλιάδες για να απελευθερώσει τη χώρα του από τη δανοσουηδικήκυριαρχία. Και τελικά εκθρονίστηκε και σκοτώθηκε από τον Κανούτο, έναν επίσης χριστιανό βασιλιά.
Το 1164 (ενώ ήδη η Νορβηγία βρισκόταν στη σφαίρα της σχισματικής παπικής Εκκλησίας) ο άγιος Όλαφανακηρύχθηκε προστάτης άγιος της Νορβηγίας, ενώ το 1847 θεσπίστηκε παράσημο με το όνομά του από το βασιλιά της Σουηδίας και της Νορβηγίας ΌσκαρΑ΄.
Αγία παρθενομάρτυςΣούννιβακαιοι συν αυτή
Η αγία Σούννιβα (Sunniva) μεγάλωσε στα δυτικά της ορθόδοξης χριστιανικής Ιρλανδίας γύρω στα μέσα του δέκατου αιώνα. Ήταν μια σοφή και συνετή πριγκίπισσα, κόρη ενός τοπικού βασιλιά.
Όταν πέθανε ο πατέρας της, ανέλαβε τη διακυβέρνηση του λαού της. Επειδή ήταν μια όμορφη και δυναμική παρθένος, πολλοί επίδοξοι μνηστήρες ζητούσαν το χέρι της. Ένας από αυτούς, άγριος και ισχυρός Βίκινγκ, την απείλησε επανειλημμένα, ότι θα επιτεθεί και θα αφανίσει το λαό της αν δεν τον παντρευτεί. Τότε η Σούννιβα, για να σώσει το λαό της, αποφάσισε να φύγει από τον τόπο της και να εμπιστευτεί την τύχη της στην πρόνοια του Ιησού Χριστού.
 |
| Αγία Σούννιβα και άγιος Χάλλβαρντ (από εδώ) |
Επειδή όμως η αγία αγαπήθηκε από το λαό, τόσο για τη φροντίδα της προς τους φτωχούς καταπιεσμένους, όσο και για την ευσέβεια και την αρετή της, πολλοί επέλεξαν να την ακολουθήσουν στην αυτοεξορία της. Όχι μόνο άντρες, αλλά και γυναίκες και παιδιά. Όπως αναφέρουν λοιπόν τα αρχαία ιρλανδικά κείμενα, βγήκαν στην ανοιχτή θάλασσα μιμούμενοι την κιβωτό του Νώε, χωρίς κουπιά, πηδάλιο ή πανί και χωρίς όπλα, εναποθέτοντας πλήρως τη ζωή τους στα χέρια του Κυρίου.
Μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα στη θάλασσα, το πλοίο της (ίσως να μην ήταν μόνο ένα) οδηγήθηκε προς την κατεύθυνση της νορβηγικής ακτής. Αφήνοντας μερικούς σε άλλο τόπο, η αγία κατέληξε στο νησί Selja (5). Το νησί καλύπτεται εν μέρει με δάση, πλούσια σε γλυκό νερό, και η θάλασσα είναι γεμάτη ψάρια. Η Selja χρησίμευε επίσης ως βοσκότοπος για τα βοοειδή που ανήκουν σε γεωργούς στην ηπειρωτική χώρα. Εκεί η αγία και το πλήρωμά της εγκαταστάθηκαν σε σπηλιές και άρχισαν τη ζωή τους με βασική ενασχόληση το ψάρεμα. Η αγία δόξασε το Θεό και, για όσο διάστημα παρέμεινε εκεί, έζησε μια ασκητική ζωή. Καταγράφονται τα λόγια της σε χριστιανικά ιρλανδικά ποιήματα αυτής της περιόδου: «Είμαι ευτυχής που μπορώ να σταθώ στο στήθος του νησιού ... Μπορώ να δω τα υπέροχα σμήνη των πουλιών πάνω από την ανοιχτή θάλασσα, μπορώ να δω τις μαγευτικές φάλαινες, το μεγαλύτερο από όλα τα θαύματα... Και μπορώ να δοξάσω τον Κύριο που έχει εξουσία πάνω από όλα, τον ουρανό με τους αγγέλους του, τη γη και τον αέρα».
Οι αγρότες από την ηπειρωτική χώρα όμως ανησύχησαν όταν έμαθαν για τους αποίκους της Selja, φοβούμενοι ότι πρόκειται για ζωοκλέφτες. Οπλίστηκαν λοιπόν, με αρχηγό ένα σκληρό πολεμιστή, και τους επιτέθηκαν. Η αγία και οι άνθρωποί της είδαν τα πλοία να έρχονται και κατέφυγαν σε μια σπηλιά. Η είσοδος της σπηλιάς γκρεμίστηκε και παρέμειναν εγκλωβισμένοι σ’ αυτήν. Οι ντόπιοι, αφού τους αναζήτησαν μάταια, επέστρεψαν στα σπίτια τους.
 |
| Τοπίο στο νησί Selja (από εδώ) |
Αμέσως η αγία Σούννιβα τιμήθηκε ως πρωτομάρτυρας της νορβηγικής γης και οικοδομήθηκε μια εκκλησία γι’ αυτήν στον τόπο του θανάτου της, που παρέμεινε ως μεγάλο προσκύνημα για αρκετούς αιώνες. Αργότερα ιδρύθηκε εκεί και βενεκδικτίνικο μοναστήρι, υπολείμματα του οποίου διατηρούνται ακόμη. Γύρω στο 1170 η ιστορία της αγίας καταγράφηκε στο λατινικό αγιογραφικό έργο Acta Sanctorum in Selia.
Κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών στο Μπέργκεν, το 1170-71 και το 1198, τα λείψανα της αγίας μεταφέρθηκαν εκεί, με αποτέλεσμα να σταματήσει η φωτιά. Η αγία τιμάται λοιπόν ως προστάτιδα του Μπέργκεν (Bergen, Bryggen) και ολόκληρης της δυτικής Νορβηγίας και το όνομά της έγινε βαφτιστικό όνομα για πολλά κορίτσια στη χώρα.
Ο άγιος Χάλλβαρντ (Hallvard) ήταν Νορβηγός, γιος του Vebjorn του Husaby, ενός ευγενούς από το Lier. Ήταν έμπορος και ταξίδευε στις Βαλτικές Νήσους. Το 1043, σε ηλικία 23 ετών, προσπάθησε να υπερασπιστεί μια γυναίκα, που είχαν αρπάξει σκλάβα τρεις άνδρες κατηγορώντας την για κλοπή. Αν και ο άγιος προσφέρθηκε να τους επιστρέψει αυτά που ισχυρίζονταν ότι έχασαν, δολοφονήθηκε από αυτούς με βέλη, μαζί με τη γυναίκα. Στη συνέχεια πέταξαν το σώμα του στη θάλασσα, δεμένο σε μια μυλόπετρα. Όμως στάθηκε αδύνατο να βυθιστεί κι έτσι αποκαλύφθηκε το έγκλημά τους. Ο άγιος τιμάται ως μάρτυρας για την υπεράσπιση ενός αθώου προσώπου και είναι ο προστάτης άγιος του Όσλο. Η μνήμη του εορτάζεται στις 15 Μαΐου.
Το 1130 οικοδομήθηκε στο Όσλο καθεδρικός ναός αφιερωμένος σε αυτόν, όπου φυλάσσονταν και τα λείψανά του, ο οποίος όμως κατέρρευσε το 17ο αιώνα.
Η πρώτη γνωριμία του λαού των Σάμι με την ορθοδοξία μάλλον έγινε μέσω της σπουδαίας μονής Σολοβέτς, των νησιών Σολόφκυ, ίσως και από τους ίδιους τους ιδρυτές της αγίους Σαββάτιο και Ζωσιμά (15ος αιώνας). Απόστολος των Σάμι είναι και ο άγιος Θεοδώρητος του Σολόφκυ (1571, 17 Αυγούστου). Όμως εκείνος που διέδωσε με πολύ μόχθο και αγώνα το χριστιανισμό στους Σάμι είναι ο άγιος Τρύφων του Πετσάμο (Πετσένγκα), ιδρυτής της εκεί μονής της Αγίας Τριάδας.
 |
| Εικ. από εδώ |
Αν και υπήρξαν κατά καιρούς διώξεις και συγκρούσεις με ντόπιους παγανιστικούς κύκλους, το 1530 άρχισε να σχηματίζεται μια μικρή αδελφότητα γύρω από τον άγιο Τρύφωνα, ένα μοναστήρι στα σπάργανα. Αφορμή για την κανονική ίδρυση του μοναστηριού ήταν μια παρατεταμένη πείνα που ρήμαξε τη βορειοδυτική Ρωσία στα τέλη της δεκαετίας του 1550 και στις αρχές του 1560. Ο Τρύφων προχώρησε μαζί με κάποιους από τους συντρόφους του στα ενδότερα της Ρωσίας, για τη συγκέντρωση τροφίμων για τους πεινασμένους του πληθυσμού. Για αρκετά χρόνια περιπλανήθηκε από πόλη σε πόλη χωρίς σημαντικά αποτελέσματα και το 1556 ήρθε στη Μόσχα όπου συναντήθηκε με τον τσάρο Ιβάν τον Τρομερό και το γιο του, πρίγκηπα Θεόδωρο Ιβάνοβιτς.
 |
| Εικ. από εδώ |
Ο άγιος Τρύφων, ο οποίος δεν ήταν ιερέας (μόνο απλός μοναχός), δεν υπήρξε ποτέ επίσημα το κεφάλι της μονής του, αν και ήταν ο πνευματικός πατέρας της. Αργότερα αποσύρθηκε στην «έρημο» νότια της μονής, όπου έχτισε ένα μικρό κελί και ένα παρεκκλήσι προς τιμήν της Θεοτόκου. Εκεί έζησε στην ησυχία και την προσευχή μέχρι την κοίμησή του το 1583. Η μνήμη του τιμάται στις 15 Δεκεμβρίου, μαζί με τη μνήμη του μαθητή του, του αγίου Ιωνά.
Η μονή Πετσένγκα
 |
| Φωτο από εδώ (όπως και η επόμενη) |
Αυτή ήταν η μονή της Πετσένγκα, ως επί το πλείστον μια καμένη τοποθεσία από το 1589 μέχρι τη δεκαετία του 1880, που είχε γίνει προετοιμασία για την ανοικοδόμηση του παλιού μοναστηριού. Το νέο μοναστήρι το αποτελούσαν, όπως και το παλιό, μερικά σπίτια γύρω από μια εκκλησία. Το 1917 η μονή είχε 30 μοναχούς και υπήρχε μέχρι το 1939, όταν ο χειμερινός πόλεμος μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της Φινλανδίας έληξε με τη Φινλανδία να πρέπει να παραχωρήσει αυτό το τμήμα της επικράτειάς της στη Σοβιετική Ένωση. Ο τελευταίος μοναχός, γέροντας Ακάκιος (Akakij), κοιμήθηκε 110 χρόνων το 1984.
Η πολύπαθη μονή βρισκόταν σε μια περιοχή εξαιρετικά σημαντική για το συμφέρον της Ρωσίας αλλά και διεκδικούμενη από τους Σουηδούς. Όταν χαράχτηκαν τα σύνορα μεταξύ της Ρωσίας και της ενιαίας Δανίας-Νορβηγίας το 1826, το μοναστήρι δεν αναφέρθηκε. Ωστόσο, το μοναστήρι είχε μεγάλη σημασία για τους Skolt Lapps (Σάμι). Η πνευματική παρουσία του ήταν καθοριστική για την ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα αυτού του λαού, που αναφερόταν στη διδασκαλία του αγίου Τρύφωνα με τα λόγια «το είπε ο απόστολος» και γιόρταζε τη μνήμη του με σπουδαίες εκδηλώσεις τοπικού χαρακτήρα, που περιελάμβαναν μέχρι και αγώνες με ταράνδους.
Στη Φινλανδία και τη Νορβηγία σήμερα ζουν μόνο μερικές «χούφτες» ορθόδοξοι χριστιανοί. Όμως, παρά το γεγονός ότι η Νορβηγοί και οι Φιλανδοί Lapps Skolt είναι μια μικρή ομάδα ορθοδόξων χριστιανών, που περικλείεται σε μια κυρίως προτεσταντική περιοχή (οι Σάμι της Σκανδιναβίας καταγράφονται στην πλειοψηφία τους ως λουθηρανοί), διατήρησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα. Συνεχείς προσπάθειες έγιναν, τόσο από τους Φιλανδούς όσο και από τους Νορβηγούς λουθηρανούς, να τους μεταστρέψουν στον προτεσταντισμό. Στη Φινλανδία αυτό δεν είχε σημαντικά αποτελέσματα, ενώ η μικρή κοινότητα Skolt στη νορβηγική Neiden θρησκευτικά υπέκυψε – σχεδόν.Ο ναός των αγίων Μπόρις και Γκλεμπ, που είχε οικοδομήσει ο ίδιος ο άγιος Τρύφων, έχει ιδιαίτερη σημασία ως το παλαιότερο ξύλινο κτίριο της Βόρειας Νορβηγίας. Σημειωτέον και ότι μόνο ορθόδοξες εκκλησίες σε αυτή τη χώρα είναι κατασκευασμένες έτσι. Το εκκλησάκι είναι πολύ ταπεινό, τόσο σε μέγεθος όσο και σε εμφάνιση. Βρίσκεται σε ένα μικρό λόφο στο Neiden ποταμό, εκεί όπου έδρασε αρχικά ο άγιος σύμφωνα με την παράδοση. Γύρω από την εκκλησία είναι το νεκροταφείο με μερικούς παλιούς σταυρούς, ένα μικρό «πύργο ρολογιού» και ένα παραδοσιακό ταφικό μνημείο. Σώζεται επίσης ο Άγιος Γεώργιος, ένα παρεκκλήσι, που χτίστηκε ομοίως από τον άγιο Τρύφωνα το 1565. Είναι ένα μικρό, χαμηλό, ξύλινο κτίριο, μόνο 10 τετραγωνικών μέτρων, λίγο ψηλότερο από 2 μέτρα, που φέρει τα σημάδια της μεγάλης του ηλικίας. Η στέγη του είναι ιδιότυπη και προκαλεί ένα θαυμαστό θέαμα, όταν, στην κατάλληλη ώρα, το φως διαχέεται μέσα από ένα μικρό άνοιγμα στα δεξιά της. Και, όταν κάποιος συνηθίσει το αμυδρό φως, γίνεται ακόμα πιο έκπληκτος με τα πολλά, μεγάλα και ωραία εικονίσματα.
Σε νορβηγικό έδαφος είναι επίσης ένα άλλο ιερό που συνδέεται με τον άγιο Τρύφωνα, μια σπηλιά στα βουνά, όπου ο άγιος κατέφυγε όταν καταδιώχθηκε και κινδύνευσε να δολοφονηθεί. Το 1870 το σπήλαιο ανακαινίστηκε και ιδρύθηκε σ’ αυτό ένα ιερό, όπου τοποθετήθηκε η ιστορική εικόνα της Θεοτόκου που βρισκόταν εκεί.
 |
| Η περιοχή των Σάμι (από εδώ) |
Η πορεία μετά το Σχίσμα ως το Λουθηρανισμό
Ας επιστρέψουμε στον 11οαιώνα, λίγο μετά την εποχή του αγίου ΌλαφΧάραλντσσον. Ο εκχριστιανισμόςτης Νορβηγίας ολοκληρώθηκε μετά το πέρας της δανοσουηδικήςκατάκτησης, στα χρόνια του βασιλιά ΜάγνουΑ΄του Καλού (MagnusI, 1035-1047), γιου του αγίου Όλαφ, ο οποίος πραγματοποίησε τη δανονορβηγικήένωση (1042). Η Εκκλησία της Νορβηγίας, με τρεις επισκοπές (Νίνταρος, Σέλιακαι Όσλο) υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή Αμβούργου, αλλά η διαποίμανσήτης από επισκόπους καταγόμενους από διάφορες χώρες διασπούσε την εσωτερικής της συνοχή. Γύρω στο 1060 ο βασιλιάς ΧάραλντΓ΄Χόροντε (Χάραλντο Αυστηρός) προσπάθησε να την αυτονομήσεικαι απευθύνθηκε στην Αγγλία, τη Γαλλία και το Βυζάντιο για αποστολή επισκόπων. Αυτό ίσως ήταν ένα κομβικό σημείο, στο οποίο η εν Νορβηγία Ορθοδοξία πιθανόν μπορούσε να έχει περισωθεί. Δυστυχώς όμως, φαίνεται ότι οι προσπάθειές του δεν τελεσφόρησαν. Έτσι η νορβηγική Εκκλησία, ενταγμένη στην Εκκλησία της δύσης, παρασύρθηκε από τη δίνη του Μεγάλου Σχίσματος (1054) και ακολούθησε τον παπισμό και την τύχη της δυτικής Ευρώπης.
Το 16οαιώνα, ενωμένη με τη Δανία σε ενιαίο βασίλειο, η Νορβηγία υιοθέτησε το λουθηρανισμό. Οι βασιλείς της Δανίας Χριστιανός Β΄, Φρειδερίκος Α΄και Χριστιανός Γ΄, θέλοντας να στηρίξουν την εξουσία τους κατά των ευγενώνκαι της παπικής ιεραρχίας, εισήγαγαν το λουθηρανισμό, τον οποίο η Βουλή της Κοπεγχάγης (μετά από εμφύλιο πόλεμο) αναγνώρισε το 1536 ως τη μόνη θρησκεία του βασιλείου. Ο εκκλησιαστικός «οργανισμός», που συνέταξε ο Ιωάννης Βούγγενχαγγεν (Bugenhagen), ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Λούθηρου, τιτλοφορείται Εκκλησιαστική διάταξη των βασιλείων Δανίας και Νορβηγίας (Ordinatio ecclesiastica regnorumDaniaeet Norvegiae, 1537).
Σήμερα στη Νορβηγία, και γενικότερα στη Σκανδιναβία, έχει αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον για τις ορθόδοξες ρίζες του τόπου και του λαού. Πολύτιμα στοιχεία για το θέμα βλ. στην ιστοσελίδατης ορθόδοξης κοινότητας του ναού Αγίου Νικολάου του Όσλο (νορβηγικά).
Σημειώσεις
1.Το παραθέτει ο Γιώργος Καραμπελιάςστο έργο του Κοραής και ΓρηγόριοςΕ’, Εναλλακτικές εκδόσεις, Αθήνα 2009,σελ.84-85. Πρβλκαι σελ. 85, υποσημ. 94).
2.Για τις ανθρωποθυσίες στη θρησκεία των γερμανικών φύλων γενικώς και των Σκανδιναβών («γερμανική θρησκεία») βλ. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. 21 (Θρησκείες), σελ. 91.
5.Για το νησί Seljaβλ. εδώ.
6.Για το Πετσάμοβλ. εδώ
7.Για τους Σάμιβλ. εδώ
8.Πηγή των παραπάνω στοιχείων είναι το http://home.online.no/~thorosl/Kirkeside/NO/sider/TEMA6/Tema6.html
Εικόνα των Νορβηγών αγίων Όλαφκαι Τρύφωνατου Petsamo, από το εικονοστάσιτου ορθόδοξου ναού του αγίου Νικολάου στο Helsfyr (Oslo).
Εικόνα των Νορβηγών αγίων Σούννιβαςτης Seljaκαι Χάλλβαρνττου Lier, από το εικονοστάσιτου ίδιου ναού.
Άγιος Έντμουντ
ΧριστοφόρουΚομμοδάτου, επισκόπου Τελμησσού, Οι άγιοι των Βρετανικών Νήσων, Αθήνα 1985.
«Αgnostic»,Ο εκχριστιανισμός των Βίκινγκς: Μια μεθοδική και φροντισμένη μελέτη, που όμως ο συντάκτης της, πιστός στην προσπάθειά του για «ορθολογιστική» κατανόηση της ιστορίας, αντιμετωπίζει το χριστιανισμό αποκλειστικά ως πολιτικό και όχι ως πνευματικό μέγεθος.
ΌλαφΑ΄Τρύγκβασον
«Αgnostic», Ο εκχριστιανισμόςτων Βίκινγκς
Olaf I Tryggvason, King of NorwayΛήμμα «ΌλαφΑ΄» και «ΌλαφΑ΄Τρύγκβεσσον», στις εγκυκλοπαίδειες:
Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό), Εκδοτική Αθηνών.
Πάπυρος ΛαρούςΜπριτάνικα.
ΕγκυκλοπαιδικόνΛεξικόν«Ηλίου».
Σκότκονουνγκ, βασιλιάς της Σουηδίας
Olof Skötkonung
Άγιος Όλαφ
Olaf_II_of_Norway
St Olav Orthodox Church- [Western Rite]
Λήμμα «ΌλαφΒ΄Χάραλντσσον», στις εγκυκλοπαίδειες:
Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό), Εκδοτική Αθηνών.
Πάπυρος ΛαρούςΜπριτάνικα.
ΕγκυκλοπαιδικόνΛεξικόν«Ηλίου».
Γ. Βασιλείου Στεφανίδου, Εκκλησιαστική Ιστορία, 6ηέκδ. Αθήναι 1998, σελ. 521.
Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. Β΄, σελ. 89.
Αγία Σούννιβα
Άγιος Χάλλβαρντ
Hallvard Vebjørnsson
Όσιος Τρύφων του Petsamo
Γεωργίου Εμμ. Πιπεράκι, Πανάγιον, εκδ. «Η Μεταμόρφωσιςτου Σωτήρος», Μήλεσι 2006.
Η πορεία μετά το Σχίσμα ώςτο Λουθηρανισμό
Βασιλείου Στεφανίδου, Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 613-614.
Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. Β΄, σελ. 89.
Λήμμα «ΜάγκνουςΑ΄» στην Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος ΛαρούςΜπριτάνικα, τ. 39, σελ. 411.
Μετάφραση πηγών: Κ. Ν. (Αγγλικά), A. M. G. (Νορβηγικά).
Δείτε επίσης:
Ορθόδοξες ρίζες στη Δύση
Κεντρική Ευρώπη
Ορθόδοξοι άγιοι στις χώρες της Δύσης
Ωκεανία
Ορθοδοξία στη Σκανδιναβία